Rob Hekkenberg – Gea Kring Rijnland

Sterren en planeten

Spreker: Kees Henstra, Algemene Geologie
Wanneer: 18 mrt 2023
Waar: GEA Kring Rijnland

Kees Henstra vertelde tijdens een bijeenkomst van de werkgroep algemene geologie over sterren en planeten. Alle planeten in ons zonnestelsel kwamen aan de orde. Hij vertelde over de omloopbanen en termen als rotatie, precessie en nutatie b.v. ruimte-tijd kromming. Diverse theorieën over de botsing met Theia, een protoplaneet ter grootte van Mars, kwamen aan de orde.

De bijgaande presentatie, en vooral ook de begeleidende tekst geven meer inzicht.

Oude mijnen, ertsen en mineralen

Spreker: Annette Schoonewolf, Mineralogie
Wanneer: 10 mrt 2023
Waar: GEA Kring Rijnland

Tijdens deze bijeenkomst van de werkgroep mineralogie vertelde Annette over het oude mijngebied bij Lavrion in Griekenland. De geschiedenis kwam aan de orde. Maar ook en vooral de prachtige mineralen die er gevonden zijn.
De presentatie geeft daar een mooie inkijk in.

Wat weten we van explosief “Hotspot” vulkanisme?

A view of the volcanic Tweed Valley with Wollumbin (Mount Warning) in the foreground. Jiri Viehmann/Shutterstock

Er is een nieuwe studie gepubliceerd in Nature Geoscience over een oude keten van Australische vulkanen ons helpt meer begrip te krijgen van “hotspot” vulkanisme. Het zal je misschien verbazen om te horen dat Oost-Australië de langste keten van continentale hotspotvulkanen op aarde herbergt. Deze vulkanen braken uit tijdens de laatste 35 miljoen jaar (gedurende elk 1 tot 7 miljoen jaar), toen het Australische continent zich verplaatste over een hittegebied (een hotspot) in de planeet, ook bekend als een vaste hitte-anomalie of mantelpluim.

Lees verder in: A new study on Australian volcanoes has changed what we know about explosive ‘hotspot’ volcanism (theconversation.com)

En in: Increasing complexity in magmatic architecture of volcanoes along a waning hotspot | Nature Geoscience

Massale uitsterving in het Late Devoon: door hoge zee??

Tussen de 419,2 en 358,9 miljoen jaar geleden, tijdens het devoon – ook bekend als het vissentijdperk – wemelde het in zee van het leven.
75 procent van al dit leven stierf plotseling uit aan het eind van het devoon, en onderzoekers van de universiteit van Maryland en George Mason University in de VS weten nu misschien waarom.

Op 18-03-2023 verwees Søren Rosenberg Pedersen in “Wetenschap in beeld” naar een artikel in Nature.

Meer lezen in “Wetenschap in beeld”: https://wibnet.nl/natuur/een-van-de-grootste-massasterftes-ooit-werd-veroorzaakt-door-de-hoge-zee

Of in “Nature”: Basin-scale reconstruction of euxinia and Late Devonian mass extinctions | Nature

De clou zit in de Klappersteen

Spreker: Jos van Oijen, GEA Kringavond
Wanneer: 25 okt 2022
Waar: GEA Kring Rijnland

Dit onderwerp is nog het meest onder de aandacht geweest van archeologen i.v.m. de vroege, (pre-)historische ijzerwinning.

Jos van Oijen zal vertelde over de vreemde verschijnselen die aantrof in een verijzerde leem/klei-concretie uit Heerlen. De vergelijking met (reptielen) eieren zette mensen misschien op een verkeerd spoor, de specifieke deuken in de klapperstenen vertellen ons iets over de fysische gesteldheid van die objecten: een stevige, plastische wand die een minder consistente inhoud (meer gas en/of vloeistof bevattend) omsluit. Er lijken zich chemisch-fysische (misschien wel bepaalde ‘biologische’) processen te hebben afgespeeld die dat zouden hebben veroorzaakt (?)

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks een aantal boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Ze zijn bedoeld voor iedereen met belangstelling voor onze planeet. De lezingen worden gegeven door leden die goed zijn ingevoerd in de geologie.

Monzoni, Welke steen is dat?

Spreker: Rienk Arnoldus, Mineralogie
Wanneer: 12 mei 2022
Waar: GEA Kring Rijnland

Tijdens deze bijeenkomst van de werkgroep mineralogie vertelde Rienk hoe hij probeert om een onbekende steen of gesteente te determineren. De bijgaande presentatie maakt een en ander duidelijk. De presentatie kan een handige lijdraad zijn voor het determineren in het algemeen.

Fossiel van oudste zeereptiel gevonden op Spitsbergen.

En dit zet evolutie dinosaurussen op zijn kop

Afbeelding van: Nobu Tamura (http://spinops.blogspot.com)

Scientias, 14 maart 2023,
door: Jeannette Kras

Op het afgelegen Spitsbergen is het oudste zeereptiel ooit gevonden. En dat is niet zomaar nieuws: wetenschappers waren er al bijna 190 jaar naar op zoek.

Op het arctische eiland zijn de resten ontdekt van de oudst bekende ichtyosaurus, ook wel vishagedis genoemd. Dit overblijfsel uit de dinotijd behoort tot een uitgestorven groep marine reptielen waarvan de fossielen over de hele wereld zijn teruggevonden. Ze behoorden tot de eerste landdieren die zich wisten aan te passen aan leven in zee. De ichtyosaurussen ontwikkelden daartoe een visachtig lichaam, vergelijkbaar met dat van moderne walvissen. Terwijl de dinosaurussen op land domineerden waren de ichtyosaurussen de baas in de oceanen. Ze stonden maar liefst 160 miljoen jaar lang aan de top van de voedselketen.

Lees verder in: https://scientias.nl/fossiel-van-oudste-zeereptiel-gevonden-op-spitsbergen-en-die-zet-evolutie-dinosaurussen-op-zijn-kop/

Of:

Meest gedetailleerde geologische model onthult de afgelopen 100 miljoen jaar van de aarde

Phys.org van 2023-03-03 de by University of Sydney publiceerde dit artikel.
Klimaat, tektoniek en tijd kun je combineren om de krachtige krachten te creëren die het aanzicht van onze planeet bepalen.

Voeg daarbij de geleidelijke veranderingen van het aardoppervlak door rivieren toe en wat voor ons solide lijkt als rots verandert voortdurend. Ons begrip van dit dynamische proces is echter op zijn best fragmentarisch geweest. Wetenschappers hebben kort geleden nieuw onderzoek gepubliceerd dat een gedetailleerd en dynamisch model van het aardoppervlak in de afgelopen 100 miljoen jaar onthult.

Lees verder in: https://phys.org/news/2023-02-geological-reveals-earth-million-years.html?utm_source=nwletter&utm_medium=email&utm_campaign=weekly-nwletter
Of: Tristan Salles, Hundred million years of landscape dynamics from catchment to global scale, Science (2023).
DOI:10.1126/science.add2541. www.science.org/doi/10.1126/science.add2541

Siliciumrijke kristallen die omhoog sneeuwen

Een door Jeannette Kras van Scientias opgenomen artikel vertelt dat onderzoekers aan de Universiteit van Tokyo nu een experiment hebben uitgevoerd om te kijken hoe siliciumrijke kristallen zich vormen in een vloeibare ijzer-waterstofmassa, met hoge druk en hoge temperaturen, precies zoals in de buitenkern van de Aarde.

De kristallen bevatten genoeg silicium om lichter te zijn dan de vloeibare massa waar ze zich in bevinden en komen daardoor omhoog. De onderzoekers spreken dan ook van siliciumrijke sneeuw, die niet naar beneden zinkt maar juist omhoog ‘valt’.

Lees verder in: https://scientias.nl/uit-het-diepst-van-de-aarde-sneeuwen-siliciumrijke-kristallen-omhoog-en-dat-verklaart-een-hoop/

Lees ook in: Core origin of seismic velocity anomalies at Earth’s core–mantle boundary in https://www.nature.com/articles/s41586-023-05713-5

Bio-geologie & Geo-biologie

Spreker: Margot Spreuwenberg & Jan-Piet Tijssen
Wanneer: 12 feb 2023
Waar: Leidse Winterlezing, Museum oudheden, Leiden

Deze presentatie is, in het kader van de Leidse Winterlezingen, gegeven door: Margot Spreuwenberg & Jan-Piet Tijssen, 2023-02-12

De studie naar de wisselwerking tussen de aarde en het leven is een relatief jonge tak van wetenschap, die nog steeds sterk in ontwikkeling is. In deze presentatie worden enkele hoogtepunten nader belicht.

Welke invloed hebben geologie en klimaat op de biologische evolutie? Wat bepaalt massaal uitsterven of het ontstaan van nieuwe soorten? Welke nieuwe inzichten verkrijgen we uit het moderne DNA onderzoek naar evolutionaire stambomen in combinatie met geologische kennis? We gaan nader in op een voorbeeld uit de plantenwereld en de dierenwereld: de mens. Andersom blijkt het leven op aarde ook van grote invloed op de geologie. Als voorbeeld kijken we naar de ontwikkeling van het aantal mineralen op aarde. De enorme invloed van de vorming van zuurstof door algen en planten is al langer bekend. Nu is er echter een tijdlijn en kunnen we het ontstaan van nieuwe mineralen volgen vanaf het ontstaan van de aarde tot heden en hebben we ook een vermoeden van het aantal mineralen dat nog kan worden ontdekt.

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. De lezingen vinden plaats in het Rijks Museum van Oudheden te Leiden.

De presentatie werd afwisselend gegeven door Marga (M) en JanPiet (JP). Als je die nog eens wil zien ga dan naar: