De Messiniaanse Zoutwatercrisis

Spreker
Gijs van Dijk
Wanneer
19 nov 2023
Waar
Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Zes miljoen jaar geleden sluit de Middellandse Zee zich af van de Atlantische Oceaan. Verdamping neemt de overhand en de Middellandse Zee verandert in een serie van kleine afgesloten zoute meertjes. Deze Messiniaanse zoutcrisis is al tientallen jaren onderwerp van onderzoek vanuit een breed scala aan aardwetenschappelijke disciplines. Een van de onzekerheden die onderzoekers blijvend bezighoudt is de kwantificering van zeespiegelschommelingen, met name in de laatste fase van de crisis, ook wel de Lago-Mare genoemd. 

Hoe verliep de overgang naar een grotendeels open verbonden Middellandse Zee ten tijde van het Plioceen? Seismische profielen suggereren dat deze overgang een catastrofaal karakter had. We spreken van de Zancliaanse vloed, waarbij de straat van Gibraltar openbreekt, gevolgd door een onomkeerbare opvulling van het Middellandse Zee bekken. De uitdrukking van deze ‘overstroming’ werd tot voor kort niet herkend of beschreven in Mioceen-Pliocene gesteente opeenvolgingen op land. Daar kwam afgelopen jaar verandering in. Ik schreef samen met mijn collega’s een artikel in Sedimentology waarin we een dergelijk fysiek bewijs melden, aan de zuidkust van Sicilië. In deze lezing bespreek ik de sedimentologie van deze prachtige afzettingen en plaats ik hun vormingsproces in de context van de meest recente inzichten over de Messiniaanse zoutcrisis. 

Welkom bij Gea Kring Rijnland

Fossielen, kristallen, vulkanen, klimaat: over deze en andere geologische onderwerpen organiseren GEA Kring Rijnland en haar leden allerlei activiteiten. We zijn een diverse club, met ieder zijn eigen belangstellingsgebied en ieder op zijn kennisniveau. Dat maakt onze Kring juist zo leuk. Kom daarom eens langs op een kringavond. Of stuur een mailtje naar kring.rijnland@gmail.com.

De kern van de aarde lijkt te zijn omgeven door een raadselachtige laag

Door: Carolyn Y. Johnson at The Washington Post, April 10, 2023

Geologen zeggen dat het grillige gebied op de grens tussen vloeibaar en vast gesteente ligt en mogelijk overblijfselen zijn van oude zeebodem

Photo: Earth, in a NASA and NOAA Suomi NPP satellite image. (Robert Simmon/Robert Simmon / NASA Earth Observatory)
En
Carolyn Johnson is a science reporter. She previously covered the business of health and the affordability of health care to consumers. 

Decennialang hebben wetenschappers gedebatteerd over de aard en oorsprong van wat sommige experts beschouwen als de meest abnormale en raadselachtige laag van het diepe binnenste van de aarde: de grens tussen de gloeiend hete vloeibare buitenkern en de vaste mantel eromheen. Nieuwe metingen van 15 seismische stations begraven in de sneeuw op Antarctica hebben onthuld dat deze vreemde grenslaag, bijna 2.000 mijl diep, ooit deel uitmaakte van het oppervlak. Het bewijs suggereert dat bij subductiezones, waar de ene tektonische plaat onder de andere duikt, de oude oceaanbodem naar beneden wordt geduwd en gedurende honderden miljoenen jaren naar de bodem van de mantel valt. De bevindingen, gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances, bieden een kijkje in de geologische cycli die worden gevoed door tektonische platen. Ze bieden ook nieuwe aanwijzingen voor de manier waarop warmte door de vele lagen van de aarde beweegt.

Lees verder in:

Scientists have discovered a new core at the center of the Earth
https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/02/24/new-earth-inner-core-layer-metallic-ball/

Ook heel interessant te lezen is:
The U.S. is about to open a new window into Earth’s mysterious insides – The Washington Post
https://www.washingtonpost.com/science/2023/07/18/earth-layers-high-pressure-laboratory/

De aardmantel lijkt geen kolkende poel te zijn

Kim van der Gouw interviewt Douwe van Hinsbergen, Volkskrant 21 april 2023,

Douwe van Hinsbergen is hoogleraar mondiale tektoniek en paleogeografie aan de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar de bewegingen van de aardplaten.
Wetenschappers gaan zelden in één streep op het doel af. Een ode aan de onverwachte ontdekkingen. Vandaag: hoe geoloog Douwe van Hinsbergen tijdens zijn zoektocht naar goud ontdekte dat aardrijkskunde boeken mogelijk aan een nieuwe versie toe zijn.

‘Het is als vloeken in de kerk’. Ons onderzoek toont aan dat de aardmantel geen kolkende poel is, maar slechts een kalme vijver.‘
De aarde bestaat uit drie lagen, van binnen naar buiten: de aardkern, de aardmantel en de aardplaten. De aardmantel is een dikke stroop van gesteente. We dachten altijd dat de aardmantel kolkt, als oorzaak of gevolg van de bewegingen van de aardplaten.

‘Aardplaten bewegen langs het oppervlak van de aarde en duiken op sommige plekken de aardmantel in. Dat proces heet subductie. Wanneer een aardplaat naar beneden duikt, brengt hij water en mineralen in de aardmantel. Daardoor wordt de mantel licht ontvlambaar en ontstaan explosieve vulkanen. Het uiteinde van de subducerende aardplaat breekt na verloop van tijd af en zakt dan langzaam door de aardmantel naar beneden.

Blikseminslag creëert materiaal dat wetenschappers nog nooit hebben gezien

Gelezen in Scientias.nl, 12 april 2023, Door Vivian Lammerse

Het gaat om een zeldzaam brok fulguriet (of bliksembuis), met kleurrijke kristallen binnenin. Iets soortgelijks is nog nooit op aarde gevonden.

Enkele jaren geleden trof de bliksem een boom in de Amerikaanse plaats New Port Richey. En tijdens die inslag is er tot grote verbazing van wetenschappers een heel uniek, fosforrijk materiaal ontstaan, dat weleens onder een hele nieuwe minerale groep geschaard zou kunnen worden. “We hebben dit materiaal nog nooit van nature op aarde zien voorkomen,” zegt onderzoeker Matthew Pasek. “Soortgelijke mineralen zijn te vinden in meteorieten en in de ruimte, maar we hebben dit exacte materiaal nog nooit ergens gezien.”

Lees het hele artikel in:
https://scientias.nl/blikseminslag-creeert-materiaal-dat-wetenschappers-nog-nooit-hebben-gezien/
OF:
“USF geoscientist discovers new phosphorus material after New Port Richey lightning strike” – University of South Florida

Geologen vinden bewijs voor een dubbele massale uitsterving 260 mj geleden

Door: Michael Miller, University of Cincinnati, in Phys.org van 7 april 2023

Een internationaal team van onderzoekers vonden bewijs dat een massa-extinctie 260 miljoen jaar geleden eigenlijk twee gebeurtenissen waren die 3 miljoen jaar van elkaar gescheiden waren. De wetenschappers zeggen dat beide waarschijnlijk werden veroorzaakt door vulkaanuitbarstingen.

Er waren toen ook carnivoren zoals Titanophoneus, of ’titanic murderer’, lijkend op enorme gepantserde reptielen ter grootte van buffels. Veel van deze dieren stierven uit in een massa-extinctie tijdens het Capitanian-tijdperk ongeveer 260 miljoen jaar geleden.
Credit: Margaret Weiner / UC Marketing + Brand. Lang voor de dinosaurussen, werd de aarde gedomineerd door dieren die in veel opzichten nog ongelooflijker waren.

Meer lezen in: https://phys.org/news/2023-04-geology-experts-evidence-dual-mass.html?utm_source=nwletter&utm_medium=email&utm_campaign=weekly-nwletter
of in:

Wat weten we van explosief “Hotspot” vulkanisme?

A view of the volcanic Tweed Valley with Wollumbin (Mount Warning) in the foreground. Jiri Viehmann/Shutterstock

Er is een nieuwe studie gepubliceerd in Nature Geoscience over een oude keten van Australische vulkanen ons helpt meer begrip te krijgen van “hotspot” vulkanisme. Het zal je misschien verbazen om te horen dat Oost-Australië de langste keten van continentale hotspotvulkanen op aarde herbergt. Deze vulkanen braken uit tijdens de laatste 35 miljoen jaar (gedurende elk 1 tot 7 miljoen jaar), toen het Australische continent zich verplaatste over een hittegebied (een hotspot) in de planeet, ook bekend als een vaste hitte-anomalie of mantelpluim.

Lees verder in: A new study on Australian volcanoes has changed what we know about explosive ‘hotspot’ volcanism (theconversation.com)

En in: Increasing complexity in magmatic architecture of volcanoes along a waning hotspot | Nature Geoscience

Massale uitsterving in het Late Devoon: door hoge zee??

Tussen de 419,2 en 358,9 miljoen jaar geleden, tijdens het devoon – ook bekend als het vissentijdperk – wemelde het in zee van het leven.
75 procent van al dit leven stierf plotseling uit aan het eind van het devoon, en onderzoekers van de universiteit van Maryland en George Mason University in de VS weten nu misschien waarom.

Op 18-03-2023 verwees Søren Rosenberg Pedersen in “Wetenschap in beeld” naar een artikel in Nature.

Meer lezen in “Wetenschap in beeld”: https://wibnet.nl/natuur/een-van-de-grootste-massasterftes-ooit-werd-veroorzaakt-door-de-hoge-zee

Of in “Nature”: Basin-scale reconstruction of euxinia and Late Devonian mass extinctions | Nature

Fossiel van oudste zeereptiel gevonden op Spitsbergen.

En dit zet evolutie dinosaurussen op zijn kop

Afbeelding van: Nobu Tamura (http://spinops.blogspot.com)

Scientias, 14 maart 2023,
door: Jeannette Kras

Op het afgelegen Spitsbergen is het oudste zeereptiel ooit gevonden. En dat is niet zomaar nieuws: wetenschappers waren er al bijna 190 jaar naar op zoek.

Op het arctische eiland zijn de resten ontdekt van de oudst bekende ichtyosaurus, ook wel vishagedis genoemd. Dit overblijfsel uit de dinotijd behoort tot een uitgestorven groep marine reptielen waarvan de fossielen over de hele wereld zijn teruggevonden. Ze behoorden tot de eerste landdieren die zich wisten aan te passen aan leven in zee. De ichtyosaurussen ontwikkelden daartoe een visachtig lichaam, vergelijkbaar met dat van moderne walvissen. Terwijl de dinosaurussen op land domineerden waren de ichtyosaurussen de baas in de oceanen. Ze stonden maar liefst 160 miljoen jaar lang aan de top van de voedselketen.

Lees verder in: https://scientias.nl/fossiel-van-oudste-zeereptiel-gevonden-op-spitsbergen-en-die-zet-evolutie-dinosaurussen-op-zijn-kop/

Of:

Meest gedetailleerde geologische model onthult de afgelopen 100 miljoen jaar van de aarde

Phys.org van 2023-03-03 de by University of Sydney publiceerde dit artikel.
Klimaat, tektoniek en tijd kun je combineren om de krachtige krachten te creëren die het aanzicht van onze planeet bepalen.

Voeg daarbij de geleidelijke veranderingen van het aardoppervlak door rivieren toe en wat voor ons solide lijkt als rots verandert voortdurend. Ons begrip van dit dynamische proces is echter op zijn best fragmentarisch geweest. Wetenschappers hebben kort geleden nieuw onderzoek gepubliceerd dat een gedetailleerd en dynamisch model van het aardoppervlak in de afgelopen 100 miljoen jaar onthult.

Lees verder in: https://phys.org/news/2023-02-geological-reveals-earth-million-years.html?utm_source=nwletter&utm_medium=email&utm_campaign=weekly-nwletter
Of: Tristan Salles, Hundred million years of landscape dynamics from catchment to global scale, Science (2023).
DOI:10.1126/science.add2541. www.science.org/doi/10.1126/science.add2541

Siliciumrijke kristallen die omhoog sneeuwen

Een door Jeannette Kras van Scientias opgenomen artikel vertelt dat onderzoekers aan de Universiteit van Tokyo nu een experiment hebben uitgevoerd om te kijken hoe siliciumrijke kristallen zich vormen in een vloeibare ijzer-waterstofmassa, met hoge druk en hoge temperaturen, precies zoals in de buitenkern van de Aarde.

De kristallen bevatten genoeg silicium om lichter te zijn dan de vloeibare massa waar ze zich in bevinden en komen daardoor omhoog. De onderzoekers spreken dan ook van siliciumrijke sneeuw, die niet naar beneden zinkt maar juist omhoog ‘valt’.

Lees verder in: https://scientias.nl/uit-het-diepst-van-de-aarde-sneeuwen-siliciumrijke-kristallen-omhoog-en-dat-verklaart-een-hoop/

Lees ook in: Core origin of seismic velocity anomalies at Earth’s core–mantle boundary in https://www.nature.com/articles/s41586-023-05713-5

The Eye Of The Sahara

Eye crater Sahara ISS-42_Richat_Structure-5ae0e2bba18d9e00372f913e

A Geological Mystery Staring Into Space
Stop trying to make Atlantis happen, it’s not going to happen.

By CHARLIE HAIGH, Jan 20, 2023 in IFLScience, this is a UK-based science website that is a part of LabX Media Group, a Canadian-based corporation.

Van bovenaf gezien ziet het Oog van de Sahara er net zo uit als een enorme inslagkrater in het midden van de Sahara van Mauritanië. Met een diameter van 50 kilometer (30 mijl), bestaande uit een reeks uniforme rimpelingen, is deze kraterachtige anomalie in feite volledig terrestrisch.

Deze spectaculaire oude geologische formatie werd in de jaren 1960 door Gemini-astronauten gebruikt als een oriëntatiepunt. Geologen geloofden aanvankelijk dat het Oog van de Sahara, ook bekend als de Richat-structuur, een enorme inslagkrater was. Verdere studies naar het sedimentaire gesteente waaruit de centrale koepel bestaat, hebben de formatie echter gedateerd op het late Proterozoïcum, tussen 1 miljard en 542 miljoen jaar geleden.

Meer lezen in:
The Eye Of The Sahara: A Geological Mystery Staring Into Space | IFLScience
of: